Η πόλη της Λάρισας

Η ένδοξη πρωτεύουσα της Θεσσαλίας και του ομώνυμου νομού απλώνεται νωχελικά στον απέραντο κάμπο, εκεί που ο Πηνειός αρχίζει τη βόρεια, οφιοειδή πορεία του, κατευθύνοντας τα νερά του στα Τέμπη.

Λάρισα σημαίνει φρούριο ή ακρόπολη. Είναι πελασγικό όνομα και σύμφωνα με τη μυθολογία n πόλη κτίστηκε από τον Λάρισο γιο του Πελασγού πριν από 4.000 χρόνια περίπου. Στη Λάρισα σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, n κατοίκηση υπήρξε συνεχής από την Πρώιμη εποχή του Χαλκού, οπότε και πρωτοκατοικείται ο λόφος του Αγίου Αχιλλείου, μέχρι σήμερα.

Εκεί οπού υπάρχει σήμερα η κεντρική πλατεία ήταν η ελεύθερη αγορά της αρχαίας πόλης, με τους ναούς, τα δημόσια κτίρια, και τις κατοικίες των αρχόντων. Στον χώρο έμπαινάν μόνο οι ελεύθεροι πολίτες, οικονομικά ανεξάρτητοι και προς θεού όχι χειρώνακτες. Αγρότες, τεχνίτες και λοιποί που εργάζονταν με τα χέρια ήταν κυρίως δούλοι, οι επονομαζόμενοι «πενέστες», και συγκεντρώνοντας στις εμπορικές αγορές. Στην πλατεία Εθνάρχου Μακαρίου (πλατεία ταχυδρομείου), τοποθετείται ο ναός του Κερδώου Απόλλωνα, όπου στήνονταν τα ψηφίσματα.

Το ολιγαρχικό πολίτευμα της Λάρισας εκδημοκρατίζεται από το τέλος του 5ου αι. π.X. περίπου. Την τελευταία της ακμή n Λάρισα γνωρίζει την εποχή της ρωμαιοκρατίας όταν γίνεται έδρα του νέου κοινού των Θεσσαλών, με ανώτατο άρχοντα το "Στρατηγό". Το 140 π.X. αναγορεύθηκε πόλη Augusta από τον Οκταβιανό Αύγουστο. Οι σωστικές ανασκαφές των τελευταίων ετών έχουν φέρει στο φως τμήματα δρόμων, λουτρά και κατοικίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων με ψηφιδωτά δάπεδα.

Τα σημαντικότερα ωστόσο μνημεία της εποχής αυτής αποτελούν τα δύο αρχαία θέατρα: το πρώτο και πιο επιβλητικό, στη νότια πλαγιά του λόφου"Φρούριο"και εν μέρει σήμερα ορατό (ως αποτέλεσμα συστηματικών ανασκαφικών ερευνών που ξεκίνησαν το 1977 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα), κατασκευάσθηκε στην ελληνιστική εποχή, πιθανότατα στο τέλος του 3ου αι. π.X. στα χρόνια του Βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου του Ε' και χρησιμοποιήθηκε για παραστάσεις και άλλα δρώμενα μέχρι το Β' μισό του 1ου αι. π.X. Τότε κατασκευάσθηκε το δεύτερο μικρότερο αρχαίο θέατρο, το οποίο προοριζόταν για θεατρικές παραστάσεις και άλλες πνευματικές εκδηλώσεις.

Οι λατρείες της Αθηνάς, του Απόλλωνα και του Διός που επικρατούν σε όλη τη διάρκεια των ιστορικών χρόνων, μαρτυρούνται και στη Λάρισα (ναοί Αθηνάς Πολιάδος, Κερδώου Απόλλωνα και Ελευθερίου Διός), χωρίς όμως να έχουν σωθεί οι ίδιοι οι ναοί στην πόλη. Όσον αφορά τη διάδοση του Χριστιανισμού στη Λάρισα, μεγάλη θεωρήθηκε n συμβολή του Αγίου Αχιλλείου, ίσως του πρώτου επισκόπου της, για τον οποίο αναφέρεται ότι συμμετείχε στην Α ' Οικουμενική Σύνοδο (325) και υπήρξε χορηγός αρκετών κοινωφελών ιδρυμάτων στη πόλη, ενώ επιμελήθηκε ο ίδιος τον τάφο του στο λόφο του φρουρίου. Στην περιοχή αυτή ανασκάφηκε τα τελευταία χρόνια σημαντική παλαιοχριστιανική βασιλική του 6ου αιώνα. Άλλη μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική έχει ανασκαφεί στο εμπορικό κέντρο της πόλης. Η επισκοπή της Λάρισας από πολύ νωρίς ανυψώθηκε σε μητρόπολη, με υποτελείς όλες τις επισκοπές της Θεσσαλίας.

Η διείσδυση των Οθωμανών Τούρκων στη Θεσσαλία άρχισε το 1392/93, όταν υπό τον Εβρενός μπέη νίκησαν τις ελληνικές δυνάμεις στα Τέμπη και κατέλαβαν τη Λάρισα και τα Φάρσαλα. Η Λάρισα ονομάστηκε Γενί Σεχίρ (νέα πόλη). Ενδεικτική των συνθηκών κάτω από τις οποίες ζούσε n κοινωνία των Χριστιανών της Λάρισας είναι n δεκαπενταετής αγωνιώδης προσπάθεια επανοικοδόμησης του ναού του Αγίου Αχιλλείου, μετά την πυρπόλησή του και την κατεδάφισή του στις 12 lουλίου του 1769 από τους φανατικούς μουσουλμάνους. Η προσπάθεια άρχισε το έτος 1779 και ευοδώθηκε, μετά από δεκαπέντε έτη, αφού προηγήθηκαν βαρύτατα έξοδα, με το ξαναχτίσιμό του στις ημέρες του Μητροπολίτη Διονυσίου του Καλλιάρχη (1794). Μνημεία που σώζονται από εκείνη την εποχή είναι η αγορά (μπεζεστένι 15ου αι.) στη θέση πιθανότατα της βυζαντινής ακρόπολης, τμήμα από το μεγάλο χαμάμ στην οδό Βενιζέλου και το Γενί Τζαμί (19ου αι.) στην οδό Κύπρου, που στεγάζει το αρχαιολογικό μουσείο. Πολύτιμα στοιχεία για την Λάρισα στην βυζαντινή Εποχή και την Τουρκοκρατία μας έδωσαν οι αρχαιολόγοι Σταυρούλα Σδρόλια (γραπτώς), Λάζαρος Δεριζιώτης και Βάσω Πανάγου, από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Στη Λάρισα έζησε πολλά χρόνια και πέθανε ο Ιπποκράτης (460-370 π.Χ.). Η πόλη έχει αξιόλογη πνευματική κίνηση. Ο Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Λάρισας συμβάλει στην ανάπτυξη της πόλης, με τις πολλές δραστηριότητες, όπως εκδηλώσεις, αξιόλογες εκδόσεις και κυρίως το Θεσσαλικό Θέατρο, το οποίο ιδρύθηκε το 1975 με πρωτοβουλία της Άννας Βαγενά, του Κώστα Τσιάνου και του Γιώργου Ζιάλα. Είναι το πρώτο περιφερειακό θέατρο στην Ελλάδα και έχει να παρουσιάσει μόνο επιτυχίες.

Σήμερα η πόλη έχει 124.000 κατοίκους και είναι η πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και έδρα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Σημαντικό εμπορικό βιομηχανικό, συγκοινωνιακό και στρατιωτικό κέντρο, συγκεντρώνει την εμπορική και την ταξιδιωτική κίνηση της Θεσσαλίας. Είναι επίσης η έδρα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και συγκροτήματος Τ.Ε.Ι.

Ιστορία νομού Λάρισας

Ο νομός κατοικείται από την Παλαιολιθική Εποχή. Δείγματα ζωής εντοπίστηκαν στις όχθες του Πηνειού, κοντά στην Λάρισα, που χρονολογούνται στα 100000 – 70000 π.Χ. Βρέθηκαν εργαλεία και απολιθωμένα οστά με ίχνη επεξεργασίας. Μεσολιθικά εργαλεία (8ης χιλιετίας π.Χ.) βρέθηκαν στη λίμνη Βοιβηίδα στο Καστρί Αγιάς (Κάρλα). Στην Άργισσα, 4,5 χλμ. Δ. από τη Λάρισα, και στη μαγούλα Σουφλί, 5 χλμ. ΒΑ, εντοπίστηκαν οι αρχαιότεροι νεολιθικοί οικισμοί (7000 π.χ.). Το πιο συνηθισμένο εύρημα αυτής της εποχής είναι οι μικρές λεπίδες από πυριτόλιθο ή οψιανό και κατεργασμένα με επιμέλεια λίθινα αντικείμενα, όπως μικρές αξίνες και σμίλες. Τη μακρινή αυτή εποχή οι άνθρωποι ήταν γεωργοί και κτηνοτρόφοι, είχαν εξημερώσει το σκύλο και κατοικούσαν σε καλύβες. Στην 7η χιλιετία π.Χ. τοποθετούν οι επιστήμονες την αρχή του παραγωγικού σταδίου στην Ελλάδα. Από την 6η χιλιετία π.Χ. οι παρατηρήσεις για την εξέλιξη του βίου στηρίζονται στην κεραμική, η οποία πάνω από όλα προϋποθέτει μόνιμη εγκατάσταση. Νεολιθικές θέσεις έχουν επισημανθεί στην πόλη της Λάρισας και στη γύρω περιοχή, από την Αρχαιότερη Νεολιθική Εποχή ως τη Νεότερη (6000 – 4000 π.Χ.). Χαρακτηριστική είναι η κατηγορία αγγείων, γνωστή σαν «Πολιτισμός Λάρισας» ή «φάση Λάρισας», που χρονολογούνται στο τέλος της 5ης με αρχές 4ης χιλιετίας π.Χ. Καστανόχρωμα ή γκριζωπά, τα αγγεία αυτά έχουν εγχάρακτη ή γραπτή λευκή διακόσμηση σε στιλπνή επιφάνεια που σχηματίζει τρίγωνα ή ημικύκλια. Η διάδοση των τοπικών αγγείων, σε όλο το βαλκανικό χώρο και της Εγγύς Ανατολής, μαρτυρούν για τις συναλλαγές των κατοίκων στα βόρεια και τα ανατολικά. Το πιο συνηθισμένο σχήμα είναι ο ημισφαιρικός σκύφος με δισκοειδή ή κωνική βάση.

Σημαντικότατα ευρήματα για τη ζωή και τις συνήθειες των κατοίκων έφεραν στο φως οι ανασκαφές στην πλατιά μαγούλα Ζάρκου. Προσφορά στη θεμελίωση σπιτιού – πήλινο πρόπλασμα σπιτιού με ειδώλια – και ειδώλια στο χώρο του νεκροταφείου, το παλαιότερο κανονικό, μακριά από οικισμό. Έκαιγαν τους νεκρούς και έθαβαν τα οστά μέσα σε αγγεία, με ένα μικρότερο πλάι, για κτέρισμα. Παρόμοιες ταφές βρέθηκαν στο Σουφλί και χρονολογούνται στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ.

Η τελευταία χιλιετία (4η) π.Χ. της Νεολιθικής Εποχής χωρίζεται σε έξι υποπεριόδους: Τσαγγλί, Αράπη, Οτζάκι, Διμήνι, Λάρισα κα Ραχμάνι. Οι ονομασίες αναφέρονται σε αντίστοιχες θέσεις της θεσσαλικής πεδιάδας. Το Τσαγγλί είναι κοντά στην Ερέτρια Φαρσάλων, οι μαγούλες Οτζάκι και Αράπη κοντά στη Γιάννουλη (έξω από τη Λάρισα), το Διμήνι στο Βόλο και η μαγούλα Ραχμάνι στο σταθμό Γυρτώνης. Η περίοδος Ραχμάνι σημειώνει τη μετάβαση στην Εποχή του Χαλκού (2800 – 1100 π.Χ.). Στο λόφο του Αγίού Αχιλλείου, στη Λάρισα, βεβαιώθηκε η συνεχής και στην Εποχή του Χαλκού, ενώ στα Κλασικά Χρόνια αποτέλεσε την ακρόπολη της Λάρισας. Το παρελθόν της Λάρισας είναι δύσκολο να ερευνηθεί, αφού η αρχαία πόλη βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη. Σωστικές ανασκαφές σε οικόπεδα έχουν φέρει στο φως σημαντικά ευρήματα, όπως θέατρα, θεμέλια σπιτιών, δρόμους, ανάγλυφα, επιγραφές, αγγεία, νομισματικού θησαυρούς, του 4ου αι. π.Χ., ειδώλια, λύχνους.

Η Λάρισα ήταν η πρωτεύουσα της Πελασγιώτιδας, μιας από τις τέσσερις θεσσαλικές τετραρχίες. Από το τέλος του 7ου αι. π.Χ. επικράτησε απόλυτα σε μεγάλη έκταση της εύφορης θεσσαλικής πεδιάδας και διαδραμάτισε πρωταρχικό ρόλο στην πολυτάραχη ιστορία της Θεσσαλίας. Τον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ. η Λάρισα γνώρισε μεγάλη ακμή. Επικεφαλής ήταν ο ταγός - έτσι ονόμαζαν τον άρχοντα – ο οποίος διοικούσε το ομόσπονδο κράτος των θεσσαλικών πόλεων, το Κοινό των Θεσσαλών. Πρώτοι ταγοί, όπως αναφέρεται στη μυθολογική παράδοση, ήταν οι Λαρισαίοι Ευρύλοχος, Εχεκρατίδας και Αλεύας ο Πυρρός (ξανθός), γιος του Θεσσαλού και εγγονός του Ηρακλή. Η οικογένεια των Αλευάδων διοίκησε τουλάχιστον ως το τέλος του 4ου αι. π.Χ. και η Πελασγιώτιδα γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση. Παρά όλα αυτά η Λάρισα άργησε να κόψει νομίσματα. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. έκοψε μια σειρά από δραχμές με μικρότερες υποδιαιρέσεις, που απεικονίζουν τον Ιάσονα με το χαμένο σανδάλι και το περίφημο ιππικό, και ακολουθούν τον περσικό σταθμητικό κανόνα. Μετά το 479 π.Χ., όταν οι Πέρσες εκδιώχθηκαν από την Ελλάδα, τα νομισματοκοπεία του Κοινού των Θεσσαλών, Λάρισας, Κραννώνος, Περραιβών, Φαρκαδώνας, Φερών και Σκοτούσας έκοψαν νομίσματα υιοθετώντας τον αιγινητικό κανόνα, αρκετά διαδεδομένο στον ελλαδικό χώρο και κυρίως στην κοντινή Βοιωτία. Οι πρώτες κοπές της Λάρισας είναι εντυπωσιακές, με τα ταυροκαθάψια στη μια όψη και στην άλλη άλογο. Το άλογο απεικονίζεται σταθερά στα νομίσματα του 4ου αι. π.Χ. με το πανέμορφο κεφάλι της νύμφης Λάρισας.

Στον καταστρεπτικό Πελοποννησιακό Πόλεμο οι Λαρισαίοι τάχθηκαν στο πλευρό των Αθηναίων, αλλά μετά το 404 π.Χ. ξέσπασαν έριδες και αντιδικίες ανάμεσα στις ολιγαρχικές παρατάξεις που διεκδικούσαν την εξουσία. Οι πλούσιοι γαιοκτήμονες εμφανίστηκαν δημοκρατικότεροι. Πολιτογραφήθηκαν αρκετοί ξένοι και επεκτάθηκαν τα όρια της πόλης. Ο Αριστοτέλης σώζει σκώμμα του σοφιστή Γοργία, ο οποίος αποκαλεί «Λαρισοποιούς» ορισμένους άρχοντες, ότι κατασκευάζουν δηλαδή Λαρισαίους με την ίδια ευκολία που κατασκευάζουν όλμους στα εργαστήρια της αγοράς.

Η πολιτική κρίση συνεχίστηκε και τον 4ο αι. π.Χ., όταν ανέλαβε την ηγεσία ο Ιάσων των Φερών και εντάθηκε ο παλαιός ανταγωνισμός των δύο πόλεων. Το 357 π.Χ. οι πόλεις αποσπάστηκαν από τις Φερές, από το Βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β΄ και έμειναν με τους Μακεδόνες ως το 197 π.Χ. που υποτάχθηκαν στους Ρωμαίους, με την ήττα του Φιλίππου Ε΄, στις Κυνός Κεφαλές. Ο Φιλίππος Ε΄, ο οποίος διακρινόταν για τις οργανωτικές του ικανότητες, έστειλε γραπτή εντολή στους Λαρισαίους για νέα πολιτογράφηση, ώστε να βελτιωθεί η γεωργική παραγωγή, καθώς οι καλλιέργειες είχαν παραμεληθεί από τους μεγαλοκτηματίες. Οι νέοι πολίτες ήταν από τις γειτονικές πόλεις Γυρτώνη και Κραννώνα και ξεπερνούσαν του εκατό. Τότε έγινε και το κτηματολόγιο της Πελασγιώτιδας.

Ο χριστιανισμός διαδόθηκε από τον 1ο αι. Εκείνη την εποχή η ύπαιθρος ήταν τόσο αραιοκατοικημένη, ώστε ο ιστορικός Δίων Χρυσόστομος αναφέρει ότι «ο Πηνειός ρει δ’ ερήμου Θεσσαλίας». Η Λάρισα παρουσίαζε κάποια κίνηση και τον 3ο αι. ήταν από τις ανθηρότερες πόλεις. Δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές που ήρθαν στο φως το 1978 από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, πιστοποιούν για την λαμπρή ιστορία εκείνης της εποχής. Πρώτος αρχιεπίσκοπος αναφέρεται ο πολιούχος Άγιος Αχίλλιος, ο οποίος στόλισε την πόλη με μεγαλοπρεπή κτίσματα, καταστρέφοντας κάθε ίχνος του αρχαίου πολιτισμού. Ερείπια παλαιοχριστιανικών ναών αποκαλύφθηκαν στην Ελασσόνα και στον Πυργετό. Από τον 4ο αι. η περιοχή μαστίζεται από βαρβαρικές επιδρομές. Σφοδρότερες ήταν εκείνες των Σλάβων, που άρχισαν από τον 6ο αι. και κράτησαν περίπου τρεις αιώνες. Βυζαντινά φρούρια χτίστηκαν στην περιοχή της Αγιάς – Καστρί – και στην παραλιακή ζώνη από τον Αγιόκαμπο ως το Στόμιο για να προστατευθούν οι επαρχίες της αυτοκρατορίας. Στην ίδια περιοχή σώζονται εκκλησίες και μοναστήρια. Στην περιοχή της Ελασσόνας, στο Δαμάσι, σώζονται επίσης ερείπια βυζαντινού φρουρίου. Το 10ο αι. η Λάρισα γνώρισε τις καταστροφικές επιθέσεις των βουλγαρικών στιφών και του ηγέτη τους Σαμουήλ, ο οποίος την κατέλαβε για ένα διάστημα (986-997). Σημαντική πόλη εκτός της Λάρισας ήταν η Φάρσαλος.

Στα τέλη του 11ου αι. οι Νορμανδοί ερήμωσαν και πάλι τη Θεσσαλία, με συνεχείς επιδρομές ως το 1156 που ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός τους εξεδίωξε και υπέγραψε συνθήκη. Η φραγκοκρατία κράτησε από το 1204 ως το 1222. Ύστερα ανέλαβαν τη διοίκηση οι δεσπότες της Ηπείρου και άλλοι Βυζαντινοί ευγενείς, ως το 1333 που η Θεσσαλία επανήλθε στο βυζαντινό κράτος. Το 1342 ακολουθεί η σερβική κατάκτηση του Στέφανου Δουσάν και η άνθηση του μοναστηριακού βίου. Από το 1936 εμφανίστηκαν οι Τούρκοι, οι οποίοι ολοκλήρωσαν την κατάληψη το 1423. Οι κάτοικοι τραβήχτηκαν στα ορεινά, όπου αργότερα άνθησαν οι συντεχνίτες νημάτων και βαφής και το εξαγωγικό εμπόριο, δραστηριότητες που ευνοούσε ο κατακτητής για δικό του όφελος. Τα Αμπελάκια, η Ραψάνη, η Κρανιά Ολύμπου, η Αγιά, ο Τύρναβος, η Τσαριτσάνη υπήρξαν τέτοια κέντρα. Η οικονομική ανάπτυξη έφερε και την πνευματική αναγέννηση στα μέρη αυτά, όπου λειτούργησαν σχολεία με φωτισμένους δασκάλους. Το 1821 οι Θεσσαλοί επαναστάτησαν, αλλά μόλις το 1881 προσαρτήθηκε η περιοχή στο ελληνικό κράτος, εκτός από την Ελασσόνα που απελευθερώθηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους, το 1912.

X Μην ξεχάσετε να κάνετε Like στη σελίδα μας